E qaravi tiko na vakadidike ni keli kopa kei na koula ena cakacaka mai Waisoi na kena dikevi na veika bula (EIA) me vaka e gadrevi vakalawa ena Environment Management Act (2005).
Na EIA e dua na tabana bibi ena dua na cakacaka ni veivakatorocaketaki levu me kilai kina ni sa muri vakavinaka na veika taucoko e gadrevi ni bera ni tekivutaki e dua na cakacaka.
E na vakarautaka na Matanitu e dua na i tuvatuva ni veika me vakayacori (Terms of Reference)me vukea na vakadidike ni EIA kei na dua na i vola tukutuku ni EIA me vakau kina Matanitu. E na qai vakatulewa na Matanitu ni sa qaravi oti na kena vakadidike me laki vakatulewa mai kina e na kena vakadonui me vakayacori na cakacaka ni veivakatorocaketaki ka yavutaki mai nai tukutuku ni EIA. E na qai vakatau ki na kabani me tekivu na cakacaka ka vu tiko mai na vica na ka, okati kina na veivakadonui ni Matanitu, na veika vakailavo kei na bula raraba ni lewe ni vanua.
Na cakacaka ni vakadidike mai Waisoi e na vakasamataka na veika ena yaco ena i yaubula kei ira na lewenivanua ena vanua ni kelikeli. E sa vakayacori tale ga na vakadidike ena kena kunei na i tukutuku kei na yavu makawa. Ena kena vakadeitaki na veiyavu makawa oqo era cau kina na lewe ni vanua era okati ena vakadidike.
Na Gauna Yalataki Kei Na Kena i Tuvaki
E solia na Tabana ni Veikabula e na vukuna na Matanitu na i tuvatuva ni veika me vakayacori (TOR) kina cakacaka mai Waisoi ni oti na veivakasalataki vei ira na lewenvanua kei ira era okati kina. Na i tuvatuva ni veika me vakayacori e okati kina na vakadidike ni veika bula, veika vaka i tikotiko kei na nodra yavu tabu na lewe ni veikoro.
EIA Veika me Vakayacori
Sa na vakayacori tale ga na veivosaki kei ira na lewenivanua ka vakamacalataki vei ira era kauwai ena cakacaka oqo me kilai kina na nodra nanuma. Na i tukutuku ni vakadidike oqo e na soli kina Matanitu o Viti ena 2014.
Na Cakacaka me Qaravi
Na cakacaka ni EIA e na soqona taucoko na i tukutuku ni vakadidike ni veika bula kei na bula vakaitikotiko, raica na veika ena rawa ni yaco kei na veigaunisala e so ena rawa ni qaravi kina.
Na vakadidike ni veika e wavoliti keda ena okati kina na i tukutuku ni kena dikevi na qele, cagi, na rorogo, na wai e loma ni qele, na veibasoga ni wai kei na i tuvaki ni vanua. Na vakadidike ni bula vakaitikotiko ena okati kina na qaravi ni bula ni lewenivanua, na veiyavu makawa,veilakoyaki kei na vakayagataki ni lori, na veika vakailavo kei na veika tale eso e tara na yavu ni bula vakaitikotiko.
Na i vakamacala taucoko ka tauri rawa ena qai cakacakataki me kilai kina na kena rawa ni qaravi ka sotavi me vakalailaitaki na leqa ena rawa ni yaco.
Na macala ni tukutuku oqo ena qai vukea na Matanitu me vakatulewataka na tara ni kelikeli mai Waisoini laurai vata na bula vakailavo na bula vakaitikotiko kei na veika e wavoliti keda. Oqo tale ga ena vukea na Matanitu me vakatulewataka na cakacaka mai Waisoi.
Na veika ena kune mai na vakadidike ni EIA e na qai vakau kina i tuvatuva ni vakatulewa ni Matanitu ka kovuta na i yaubula kei na bula vakaitikotiko ka okati e na tara kei na cicivaki ni qara ni kelikeli. Na veika taucoko oqo ena kovuta na kena vakatulewataka na NJV na cakacaka me vakayacori e muri.
Vola i Tukutuku – Na dikevi ni veikabula wavoliti keda e waisoi
Na Veivosaki Vei Ira Na Lewenivanua Kei Ira Era Kauwai Kina
E dua na i tuvatuva bibi ena cakacaka ni EIA sa i koya na veivosaki vata kei ira na lewenivanua kei ira taucoko era kauwai mai kina.
E gadrevi vakalevu me ra vakaitavi ena veivosaki ni EIA ko ira era kauwai kina. E ka bibi me ra kila vakavinaka na veika ena yaco ena kelikeli kei na veika ena yaco kina. Ko ira era vakaitikotiko volekata na vanua ni cakacaka me ra taro ka vakamacalataka kina na nodra nanuma.
Na cakacaka ni EIA e wili tiko kina e vica na veika me ra solia kina na nodra nanuma o ira e ra kauwai ena cakacaka oqo ena nodra tiko sara ga e na veivosaki se me ra vakauta na nodra vakatutu se nanuma kina timi ni EIA.
Na veivosaki vata kei ira na lewenivanua ena vakasavui kina na i tukutuku ni kena i rairai na qara ni kelikeli, na vanua me dabe kina na qara lelevu ni kelikeli, na vanua me sova kina na vatu, vanua me dabe kina na vale ni idini, gaunisala kei na i tuvatuva ni cakacaka ena vuku ni yaubula.
E na qai vakatulewataki na vakasama kece e soli mai e na i tukutuku ni EIA.